Als het mis gaat: In hoeverre ben je aansprakelijk? 

'Veel zorgverleners voelen zich verantwoordelijker dan dat ze volgens wetten en regels zijn', begint Michiel Kooijman, senior beleidsadviseur bij ActiZ. 'Als een cliënt namelijk schade veroorzaakt, dan draagt deze persoon allereerst zelf de verantwoordelijkheid. Daarom is het belangrijk dat cliënten een aansprakelijkheidsverzekering hebben. Een verzekering die zowel voor binnen als buiten geldt.'

Factoren voor aansprakelijkheid

Maar er is ook het soort aansprakelijkheid waar een zorgverlener of zorgorganisatie wel mee te maken kan krijgen. Vanwege de zorgrelatie heb je met meerdere wetten te maken: Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz), de Wet geneeskundige behandelovereenkomst (WGBO) en de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG).  

Michiel legt uit dat er drie factoren belangrijk zijn om te kunnen spreken over juridische aansprakelijkheid: 

1. Er is schade, denk aan pijn of schade aan spullen.
2. Er is sprake van verwijtbaarheid. Dit betekent dat de zorgverlener of organisatie iets verkeerds heeft gedaan. Of dat de zorgverlener of organisatie iets had moeten doen, maar niet heeft gedaan.
3. Causaliteit. Er moet een verband zijn tussen de schade en het verkeerd handelen of het niet-handelen.

Dichte deuren kunnen nog steeds

Nog een misverstand. Soms denken medewerkers dat de Wet zorg en dwang (Wzd) betekent dat deuren niet meer dicht mogen. 'Dat klopt niet’, benadrukt Michiel. 'Deuren mogen zeker wel dicht als dit in het belang van cliënten is. Waar het om gaat is dat je gaat nadenken over of de cliënt een zekere mate van vrijheid aankan. En dat je overlegt met andere behandelaren waarin je veiligheid en vrijheid tegen elkaar afweegt.'

Een ongeluk: wat dan?

Jet Timmerman is locatiemanager bij zorgorganisatie Pieter van Foreest. Zij dacht samen met Michiel na over voorbeelden uit de praktijk. Het eerste voorbeeld dat ze delen gaat over een bewoner met dementie die naar buiten kan. De familie heeft hiervoor toestemming gegeven. In het Multidisciplinaire Overleg (MDO) is de verkeersveiligheid beoordeeld en de gemaakte afspraken staan in het zorgplan. Maar als de bewoner naar buiten gaat, gaat het toch mis. De bewoner veroorzaakt een ongeluk met schade aan een auto.

Niet aansprakelijk

Michiel: 'In dit geval zijn zowel de zorgverlener als de zorgorganisatie niet aansprakelijk. Wel moet de afweging en beslissing van 'naar buiten kunnen' volgens de regels zijn gedaan. Het moet in het MDO besproken zijn met de juiste mensen, de juiste expertise en volgens de juiste vragen. En de gemaakte afspraken moeten in het zorgplan staan. In dit geval is dat allemaal in orde.'

Zelfde voorbeeld, andere omstandigheden

Nog een praktijkvoorbeeld: een bewoner met dementie gaat naar buiten en de familie heeft hiervoor toestemming gegeven. In een MDO is de verkeersveiligheid beoordeeld. De afspraken staan in het zorgplan. Alleen nu is de bewoner op een ochtend, angstig, verward en geïrriteerd. De cliënt gaat naar buiten en veroorzaakt een ongeluk. 

Michiel: 'In dit geval had er opnieuw gekeken moeten worden: Kan dit wel veilig genoeg? In dit geval betekent het niet dat je ook aansprakelijk bent. Als je maar een verhaal hebt over waarom er niet is ingegrepen.' Een deelnemer uit de zaal geeft aan hier moeite mee te hebben: 'Kunnen we hier dan toch aansprakelijk voor gesteld worden? Je kunt toch niet op iedereen de hele tijd letten?'

Steun voor medewerkers

Jet: 'Om deze reden is het belangrijk dat je als organisatie steunend bent naar je medewerkers. In onze organisatie dragen we dat echt uit. We zullen altijd zeggen: 'Iedereen heeft dit met elkaar gedaan, met elkaar afgewogen, en vervelende dingen gebeuren soms. Maar we staan echt achter onze medewerkers in deze beslissing.' Michiel vult aan dat er ook altijd wordt gekeken wat er redelijkerwijs van een persoon of organisatie in zo’n situatie verwacht kan worden.  

Denk in aanvaardbare risico’s

Tot slot gaven Michiel en Jet nog wat tips en adviezen voor organisaties mee. Michiel: 'Vertrouw erop dat professionals tot een goede afweging kunnen komen. Maakt jouw organisatie gebruik van techniek? Controleer dan de alarmopvolging goed. Zorg voor een goede beoordeling van gebouw en omgeving. Sommige gebouwen lenen zich beter voor het opendeurenbeleid dan andere. En denk in aanvaardbare risico’s. Want risico’s horen nu eenmaal bij het leven.'

Zorg voor observatieperiodes

Jet: 'De angst is vaak dat er veel gaat gebeuren als mensen naar buiten gaan. Maar vaak gaat het maar om een klein percentage van alle cliënten. Wat ons heeft geholpen? Stel observatieperiodes in voor medewerkers en vrijwilligers. Dat geeft familieleden een gevoel van vertrouwen. En zo kom je samen tot de conclusie: "Dit gaat eigenlijk heel goed. Er gebeurt niet zoveel."'