Met bouwstenen de deur openen in plaats van sluiten

We vragen Monique Konings, projectleider bij de Brabantse zorginstelling Thebe, waar precies de knelpunten liggen bij het meer openen van deuren van zorginstellingen. Ze reageert direct: 'Het gaat niet zozeer om het openen van deuren. Het gaat om het leveren van persoonsgerichte zorg; zorg op maat. Dáár gaat het om.' 

Ze slaat direct de spijker op z’n kop. Want voor de ene bewoner is het voldoende even een frisse neus te kunnen halen in de tuin en de andere bewoner wil graag zelf brood halen bij de lokale bakker. De een vindt eens per week een wandeling met begeleiding voldoende en de buurman wil graag eens per week een uurtje kunnen vissen. Hoe kom je tot een uitvoerbaar beleid waarbij dat allemaal mogelijk is?

Monique deelt haar ervaring. 'Bij Thebe zijn we hier echt over na gaan denken toen we bezoek kregen van de Inspectie Gezondheidzorg en Jeugd (IGJ) om te bekijken hoe wij omgingen met de Wet zorg en dwang (Wzd). Dat was toevallig in de coronaperiode toen we natuurlijk helemaal hartverscheurende situaties meemaakten. Dat schudde ons wel wakker!'

'We hadden natuurlijk wel een bepaalde visie en die besloten we tegen het licht te houden: waarom doen we wat we doen? We gingen in gesprek met het personeel van de verschillende locaties en hebben ons echt ingezet om de puzzelstukjes in elkaar te leggen. Dit leidde concreet eigenlijk tot zes belangrijke bouwstenen om meer vrijheid voor elke bewoner te creëren.' Monique zet ze op een rijtje: 

Bouwsteen 1: de cliënt

'Het is belangrijk de bewoners te kennen. Wat maakt een dag een goede dag voor elke afzonderlijke bewoner? Waar liggen de behoeftes, de gevaren, zijn er überhaupt gevaren of valt het eigenlijk wel mee? Als iemand zelf naar de bakker wil, kan de ergotherapeut bijvoorbeeld ook beoordelen of diegene veilig aan het verkeer kan deelnemen. De fysiotherapeut kan het valgevaar inschatten. Op deze manier kun je een profiel maken van een bewoner en dan beoordelen en bespreken met familie of het verantwoord is om die bewoner zelf op pad te laten gaan.'

Bouwsteen 2: de medewerkers

'Dit is misschien wel de belangrijkste bouwsteen. Want de medewerkers hebben de deskundigheid om te bepalen of het verantwoord is én moeten het gaan uitvoeren. Dus enige weerstand is best begrijpelijk; er is een tekort aan personeel en dan moeten ze ook nog eens verschillende bewoners in de gaten houden die zelf op pad gaan. Maar de drijfveer van de medewerkers is ook zo goed mogelijke zorg bieden. Dat vraagt om omdenken: wat kan er wél?'

• Tip 1: Luister naar de zorgen van de medewerkers en neem ze serieus. Bedenk samen oplossingen. Zorg dat ze op de hoogte zijn van de inhoud van de Wzd: bewoners mogen niet beperkt worden, tenzij. En bespreek vooraf wat je kunt doen als het onverhoopt toch misgaat. 
• Tip 2: Wijs medewerkers ook op het feit dat als er tegemoetgekomen wordt aan de behoeften van bewoners, er ook juist veel rust op de afdeling kan ontstaan. Want een bewoner belandt niet zo maar in de sloot en vaak weten de medewerkers wel waar een bepaalde cliënt naar toe is. 

Bouwsteen 3: familie

'Familie is minstens zo belangrijk als de bewoners zelf. Voordat de bewoner bij de zorginstelling woonde, was het de familie die zorgde. Zij kennen de bewoner en zij hebben ook veel meegemaakt met de bewoner. Familie kan een heel mooie helpende hand zijn. Bijvoorbeeld bij het gebruik van GPS. Bij een melding kan de familie de bewoner terugbrengen. Soms is het ook de familie die de dichte deur wenst. Dit komt vaak door angst en eerdere ervaringen van toen zij de zorg hadden. Met kleine stapjes bereik je dan meer dan met haast.'

Tip: Ga in gesprek met familie; Ze hebben vaak veel meegemaakt met de bewoner en kunnen hun ervaringen delen. Maak heldere afspraken met hen wat te doen als een bewoner niet is teruggekomen. Wie doet dan wat?

Bouwsteen 4: het gebouw/tuin

'De eerste vraag is: Is het gebouw, het huis van de bewoners, een fijne plek om te zijn? Want dan is de behoefte om weg te gaan ook minder groot. Hoe een gebouw gebouwd is en of er een veilige tuin bij zit, maakt een wereld van verschil. Ook bij bestaande locaties is altijd iets aan te passen, maar zeker bij nieuwbouw is het echt belangrijk dat hier rekening mee gehouden wordt: bewoners moeten zich er fijn voelen en in principe veilig naar buiten kunnen.'

Tip: Er is altijd iets te verbeteren. Kan er meer beleving worden toegevoegd aan het gebouw of de tuin? Denk bijvoorbeeld eens aan een route met paaltjes voor een wandeling. 

Bouwsteen 5: technologie

'Bij Thebe zetten we technologie niet standaard in, alleen als het van toegevoegde waarde is. Stel dat we elke bewoner een GPS-tracker meegeven. De medewerkers zouden hoorndol worden van alle meldingen en dat leidt vervolgens tot valse veiligheid. Want er zal niet meer direct gereageerd worden op een melding als meer dan de helft niet noodzakelijk is. We zetten techniek in om de vrijheid van bewoners te verruimen, veiligheid te borgen en medewerkers te ondersteunen.'

Tip: Bekijk waar en wanneer technologie van meerwaarde is voor de bewoner en voor de medewerkers. 

Bouwsteen 6: de wijk en de buurt

'Het is fijn als de omgeving een beetje meewerkt. Een welwillende gemeente legt bijvoorbeeld een 'kom thuis-pad' aan terwijl een andere gemeente moeilijk doet over het aanbrengen van een zebrapad voor de deur. Sommige locaties bevinden zich in kleine gemeenschappen waarbij veel dorpsgenoten de bewoners kennen en hen terugbrengen in geval van nood.'

Tip: Breng de omgeving in kaart en bekijk wat mogelijk is en betrek de buurt waar mogelijk.

Bouwstenen én een routekaart

Marijke Spiekhout, adviseur Leren en Veranderen bij Vilans, heeft in een werkplaats met diverse zorginstellingen uit de gehandicaptensector een routekaart gemaakt: Op weg naar meer open deuren! 

'De routekaart geeft handvatten hoe je tot een overwogen besluit kunt komen om elke bewoner zoveel mogelijk vrijheid, maar ook veiligheid te bieden. Stappen zijn bijvoorbeeld stilstaan bij de huidige visie vanuit de organisatie en gesprekken voeren en creatief bekijken wat anders kan. De bouwstenen van Thebe zijn in de routekaart meegenomen.'

'De route zal met hindernissen verlopen. Samen met elkaar zaken uitproberen en leren van ervaringen helpt enorm. Soms ga je drie stappen vooruit en vervolgens weer twee terug. Uiteindelijk gaat het om een open deuren-beleid waarbij tegemoetgekomen wordt aan de wensen van de bewoners, zonder de medewerkers te overbelasten of te maken te hebben met bezorgde familieleden. Thebe bewijst dat het kan!'