Gestructureerd de waarde van hybride en digitale zorg onderzoeken

Als senior programmamanager bij ZonMw ziet Sara Buzamet dat waardebepalend onderzoek nodig is om digitale en hybride zorg op te schalen in Nederland. ’We voelen allemaal wel dat AI-spraakgestuurd rapporteren kan leiden tot tijdsbesparing en betere zorg. De arts kan naar de patiënt kijken in plaats van naar het scherm. Maar dat gevoel is voor een verzekeraar nog niet genoeg om geld te geven om daarmee te experimenteren. Die wil eerst meer bewijs zien dat de interventie tot goede resultaten in de praktijk leidt.’ Daarvoor moet een onderzoek goed opgezet zijn.

En juist daar helpt de Waardewaaier bij. De Waardewaaier is een methode die je als onderzoeker dwingt om goed over je onderzoek na te denken, voordat je het onderzoek daadwerkelijk uitvoert. Denk dan aan het afbakenen van je onderzoeksvraag, het bepalen van de belanghebbenden van de interventie die je wilt onderzoeken, maar vooral: het vroegtijdig in kaart brengen van de (potentiële) waarde van de interventie. Dat laatste maakt de Waardewaaier ook interessant voor zorginstellingen. Zij willen weten of een nieuwe zorgtechnologie ook echt toegevoegde waarde heeft.

Opbrengsten verzilveren

Hendrik Buimer van Vilans is een van de bedenkers van de Waardewaaier. ‘We zijn als Vilans sinds 2019 bezig met het ontwikkelen van een methodiek om waardebepalend onderzoek te standaardiseren. Daar ontstond de Waardewaaier uit. Deze iis continu in ontwikkeling. Zo is in 2025 bijvoorbeeld het onderdeel "opbrengsten verzilveren” toegevoegd. Stel dat je met een bepaalde interventie elke keer enkele seconden of minuten winst hebt, dan is de vraag wat je met die tijd doet.’

’Als je dat in je onderzoek optelt, kan dat op een gegeven moment een behoorlijke tijdwinst lijken. Echter, enkele minuten per handeling besparen, betekent niet automatisch dat je een dienst kan inkorten of minder medewerkers nodig hebt. Het is complexer dan simpelweg tijdsbesparing optellen.’  

Uniforme waardebepaling: helderheid en samenhang

‘Het is belangrijk dat waardebepaling in Nederland uniform plaatsvindt. Dat betekent niet dat iedereen precies hetzelfde onderzoek moet doen’, aldus Hendrik. ‘Maar wel dat de uitgangspunten, definities en beoordelingskaders op eenzelfde manier worden gehanteerd.’ Zo hoeft niemand telkens zelf het wiel uit te vinden, en kunnen resultaten van verschillende onderzoeken goed met elkaar vergeleken worden.

Uniformiteit zorgt er bovendien voor dat onderzoeken die door verschillende organisaties of onderzoeksgroepen zijn uitgevoerd, op basis van dezelfde principes tot stand komen. Beleidsmakers kunnen daardoor eenvoudiger conclusies trekken over meerdere onderzoeken heen en beter onderbouwde besluiten nemen.

Een van de stappen in de Waardewaaier is om eerst te onderzoeken of er al eerder relevant onderzoek is gedaan. Als bestaand onderzoek voldoende antwoorden biedt, is het soms niet nodig om nieuw onderzoek op te zetten. Is wel nog onderzoek nodig, dan is de stelregel: zo licht als het kan, zo zwaar als het moet. Via deze methodiek is in oktober het onderzoek naar spraakgestuurd rapporteren uitgevoerd. Meer daarover lees je in het artikel Spraakgestuurd rapporteren drie keer zo snel in dit magazine.

Uniformiteit betekent echter niet dat alles vastligt. De methode geeft onderzoekers structuur in het opzetten van hun onderzoek: welke stappen zijn belangrijk, welke vragen moeten gesteld worden, en hoe borg je kwaliteit? Tegelijkertijd schrijft de Waardewaaier niet voor hoe het onderzoek precies uitgevoerd moet worden. De expertise van de onderzoeker blijft leidend in de keuze van methoden en aanpak.

Sinds 2024 werken kennisorganisaties, hogescholen en universiteiten samen in het Consortium Waardebepaling. Hun gezamenlijke doel is om waardebepalend onderzoek in Nederland beter op elkaar af te stemmen en zo toe te werken naar een meer uniforme manier van waardebepalen. Niet alleen om structuur, maar ook op methode.

Ruimte voor zachte factoren

Anders dan de meeste onderzoeksmethoden in de zorg heeft de onderzoeker bij de Waardewaaier veel ruimte om zelf te bepalen wat de gewenste effecten van de interventie moeten zijn. Hendrik: ‘Als een onderzoeker in medisch specialistische zorg een onderzoek doet, kan die een methode gebruiken waarbij de uitkomst moet zijn of een medicijn werkt of niet of dat een interventie tot meer gezonde levensjaren of minder kosten leidt. 

Daar zijn de bestaande methoden dan ook op gebaseerd. Maar in de langdurige zorg spelen veel factoren mee die veranderingen in het leven van een cliënt kunnen verklaren. Daarmee is het soms lastig om de directe impact van een interventie te meten. 

Het is daarom interessanter om zachtere factoren over langere tijd te volgen. Dan gaat het bijvoorbeeld niet om gewonnen levensjaren, tijd of geld, maar om factoren zoals kwaliteit van leven van cliënten of ervaren druk bij zorgmedewerkers of mantelzorgers.’ Ook die factoren moeten kunnen bepalen of de interventie het juiste effect heeft. Door deze aanpak verwachten we dat deze methode ook geschikt is voor sociale interventies.’

Onderzoek kunnen vergelijken

Bij ZonMw werd Sara enthousiast van de Waardewaaier. ‘We laten de onderzoekers die een aanvraag indienen bij het subsidieprogramma Hybride en Digitale zorg, niet alleen standaard de Waardewaaier doorlopen, maar we hebben de onderzoekers ook bij elkaar gebracht. Pratend over elkaars onderzoeksvoorstel kwamen ze er zelf al achter dat het ene onderzoek beter opgezet was dan het andere. Dat is wat je uiteindelijk wil: dat je onderzoeksvoorstellen goed met elkaar kunt vergelijken, dat iedereen van elkaar weet waar de ander mee bezig is en dat de uitkomsten van het uiteindelijke onderzoek algemeen geaccepteerd worden.’

Meer lezen

Lees het artikel De Waardewaaier voor de volledige methode, inclusief uitleg en praktijkvoorbeelden.